Hałas i disco niech zostaną w mieście...
Butuceni: krucyfiks i pomnik ku czci ofiar z czasów I wojny
O ile wielkie miasto w Mołdawii - Kiszyniów (o którym pisałem w poprzednim poście) - wspina się
mozolnie i ku Europie, chcąc jej dorównać liczbą samochodów, krzykliwymi
reklamami, bankami i kantorami, i ku Wschodowi, bo wciąż pełno tu
postsowieckiej architektury, to wieś wydaje się być nieco odległa od tego
wyścigu. A właśnie na wieś - do regionu Orhei - wyruszyliśmy drugiego dnia
naszej wyprawy.
W muzeum - tak wyglądało wnętrze mołdawskiego domu
Na drogach pustki, gdzie okiem nie sięgnąć, zaśnieżone pola. Ale dymy unoszą
się znad kominów. Po kilkudziesięciu minutach jazdy docieramy do wsi Clisova
Noua, do starego przedszkola. Ale nie ma gwaru dzieciaków, bo w rozległym
trzyskrzydłowym budynku działa Muzeum Rękodzielnictwa i Dywanów. Tych słynnych
z Besarabii. To dzieła sztuki, z których Mołdawianie są szczególnie dumni.
W muzeum: haftowane ręcznie koszule
Przekazywane z pokolenia na pokolenie techniki ich tkania od 1 grudnia 2016 r.
są wpisane na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Barwione
naturalnymi barwnikami roślinnymi można już na pierwszy rzut oka odróżnić od
importowanych z radzieckiej Rosji, na których kolory "biją po oczach"
sztuczną intensywnością. Na tych besarabskich z końca XIX wieku barwy ewoluują
w stronę barw ziemi - brązów, "zgaszonych" ciemnych czerwieni,
zieleni. Plastycznie wszystko jest tu spójne.
Tu biologia, pewien cykl życia, zdaje się przeplatać z matematyką - motywy
kwiatów i roślin powtarzają się w geometrycznie rozmieszczonych wzorach.
Symbolika odwieczna - drzewo życia, winorośle, krople wody. Tradycja nakazywała
gospodarzom wyposażyć córki w posag. Dywany tkano, ale też przekazywane z pokolenia
na pokolenie. Zresztą nie tylko pokrywały podłogi, ale i ściany, chroniąc
tradycyjne chaty ogrzewane piecami przed ucieczką ciepła. A w styczniu chłód wśród
mołdawskich równin dotkliwy...
Teoretycznie wszystko takie proste (fot. Olaf Kuziemka)
Po obejrzeniu mnóstwa okazów - niespodzianka. Oto możemy zobaczyć jak się robi taki dywan. Na pionowych krosnach dwie kobiety wplatają nici kolorowej przędzy
w naprężone cienkie i mocne sznurki osnowy. Robi się je ze sznura konopnego (Tak, to ta roślina o charakterystycznych liściach), gęste niczym struny harfy.
I co
chwila uderzają młoteczkami grzebykowymi, utwardzając tkaninę. Nasza przewodniczka mówi o tym, że kobiety tkając konopne dywany raniły się często do krwi, ale bólu było mało, bo substancja z konopii przenikała do krwi, przynosząc ulgę, może i inspirację?
Panie tkają dywan, cierpliwie, miesiącami... (fot. Olaf Kuziemka)
Utkanie dywanu o
wymiarach 2,5 na 2,5 metra zajmuje kilka miesięcy, zależy od skomplikowania
wzoru i od liczby tkających osób. Oraz od wprawy. Patrzymy z Olafem jak urzeczeni. Jak one to robią? Skąd
wiedzą, że właśnie teraz trzeba wziąć ten kolor przędzy, a nie inny? No, jedno
wiadomo - wina przy takiej pracy się chyba nie pije...
Oglądamy ręcznie tkane koszule, narzuty, kamizelki i inne elementy tradycyjnych
strojów. Słuchamy o starych zwyczajach. O roli bazylii - która symbolizuje
życie. Jej całe wiązki zawieszano na belkach u powały, gdy ktoś umierał, i gdy
ktoś się rodził. Podobno to bazylia właśnie wyrosła przy grobie Jezusa po jego
zmartwychwstaniu.
Obok bazylii na belkach stoją pigwy, które roztaczały po całej chacie zapach
świeżości. Takie była to wtedy domowe perfumy - prosta, miejscowa, naturalna.
Wiecznie taka sama.
Wchodzimy do Epoca De Piatre
Kilkanaście minut jazdy i zmiana otoczenia. Tym razem schodzimy pod ziemię.
Miliony lat temu było to dno wielkiego morza, które dało obecnie mnóstwo
wapiennego budulca. Stąd w Mołdawii pełno podziemnych kompleksów. W nich
wydobywano budulec na odbudowę Kiszyniowa zniszczonego podczas ostatniej wojny.
I powstało mnóstwo miejsca na przechowywanie wina w korytarzach po usuniętych
blokach. Wystarczy wspomnieć takie kompleksy jak Cricova czy Milestii Mici, które
ogromne korytarze - w porównaniu z nimi powstający kompleks hotelowy Pivnitele
Brănesti to maleństwo. Schodzimy zaledwie kilka metrów pod ziemię, na mały
poczęstunek w restauracji Epoca De Piatre, przy wielkim ogniu. Bo chłodno!
Przy ogniu cieplej! (fot. Olaf Kuziemka)
Ma tu zostać wkrótce otwarty cały podziemny kompleks hotelowy - ze SPA,
pokojami, restauracją, jadalnią, barem. Zaczątki już są, intensywne prace
trwają. Będzie można też zostawić tu swoje wina na przechowanie. W sumie warunki
idealne - ciemno, wilgotność wysoka, stała temperatura ok. 10 stopni cały rok...
W wapiennych ścianach widać okrągłe otwory, które wkrótce wypełnią butelki. Kto
chce, będzie miał całe swoje sale, zamykane przed wścibskimi. Przekąska - bo to żaden poważny lunch dzisiejszego dnia - to okazja do
spróbowania win.
Gogu Sauvignon Blanc 2017 (fot. Olaf Kuziemka)
Na pierwszy rzut Gogu Sauvignon Blanc 2017 - wino bardzo
aromatyczne, ale jeszcze leciutko musujące, niedawno bodaj przed tygodniem
spuszczone ze stalowych tanków. To dzieło Ilie Gogu, utalentowanego młodego
winiarza z regionu Stefan Vodă, położonego najdalej na wschód Mołdawii.
Zaskakujące, owocowe, pełne!
Carpe Diem Femme Fatale (fot. Olaf Kuziemka)
Drugie białe z Regionu Codru - Carpe Diem Femme Fatale ze szczepów
Feteasca Regala (65 proc.) i Feteasca Alba (35 proc.). To też dzieło młodego
winiarza. Ion Luca chce z charakterystycznych dla Mołdawii szczepów stworzyć
wina niepowtarzalne - ale z widocznym sznytem nowoczesności. Już etykiety są na wskroś europejskie, z uśmiechniętymi twarzami kobiet. Takim winem była w 2016 r. Femme Fatale. O ile Gogu było
owocowe, tu mamy większą mineralność, wyższą kwasowość, szczupłość. Ale i jest
nieco więcej cukru wyczuwalnego w ustach.
MinisTerrios Rosu Împărat 2015 (fot. Olaf Kuziemka)
Czerwienie są również bardzo dobre - MinisTerrios Rosu Împărat 2015 (Czerwony
Cesarz) to z kolei dzieło Dana Prisăcaru, który fachu winiarskiego uczył się we
Francji. Stąd może domieszka Cabernet Sauvignon (20 miesięcy beczki) do
Feteasca Neagra (połowa była na rok w beczce) i Rara Neagra (8 miesięcy dębu). To rzeczywiście cesarskie wino, w stylu, jaki uwielbiam - czuć ciemne
wiśnie, kakao, lekka wanilię, lekką kwasowość i dobrze wtopioną beczkę. W smaku
wyraźny anyżek i pieprz. Czuć wiśnie, ale i tę elektryzującą nutkę na
języku. Cena wysoka - 10 euro za butelkę!
Equinox 5 Elemente 2014 (fot. Olaf Kuziemka)
Na deser etykieta z winnicy Equinox, małej, liczącej 5 ha. 5 Elemente 2014. Powstało tylko 3160 butelek. Skład: Merlot (38 proc.),
Shiraz (19 proc.), Carmenere (17 proc.), Malbec (17 proc.) i Rara Neagra (5
proc.). 14,6 proc. alkoholu i cena - 15 euro. Ale wino super! Czerwony owoc,
skóra, bombonierka. Ale nie ma tu prosto ty, jest pieprz z owocem i ziołami.
Jest też pewien eukaliptusowy charakter, nieco nowoświatowy. Żal tylko jednego
- że czas i program gonią, a my nie dajemy się temu winu na dobre otworzyć!
Tak wygląda - w dole - wioska Butuceni
Kilkanaście minut jazdy krętymi drogami - wreszcie kończy się jednostajny
płaskowyż - i oto zjeżdżamy w dół, do wioski Butuceni, położonej wśród
przełomów rzeki, czy może raczej rzeczki, Reut. Kilkadziesiąt kilometrów dalej
wpada do Dniestru.
A tuż za rzeczką stroma, wysoka ściana wapiennego zbocza, z
tu i ówdzie wyrytymi jaskiniami! Według legend gdzieś ukryto tu skarby, których
bardzo pożądali tureccy najeźdźcy... Stąd pewnie tu i ówdzie dziury. Nad wioską góruje mały klasztorny kościółek i kamienny krzyż. Rosnące dość
gęsto drzewa zazielenią się pewnie wiosną i jeszcze bardziej będzie można
zapomnieć, gdzie tak naprawdę jesteśmy - ale i zimą można poczuć się jak poza
cywilizacją.
I tak tu właśnie jest! Korzystając z tego, że wapienne zbocza
otaczają wioskę niczym widownia amfiteatr, w czerwcu 2016 r. i 2017 r.
zorganizowano tu festiwale muzyczne. Z klasyczną orkiestrą i operą! Wydarzenie
nazwane DescOpera zorganizowano przez Eco-Resort Pension Butuceni, Narodowy
Teatr Opery i Baletu „Maria Bieşu” i artystów Filharmonii Narodowej „Serghei
Lunchevici” w ramach Ministerstwa Kultury Republiki Mołdowy przy wsparciu
strategicznego partnera USAID. Orkiestrą dyrygował Friedrich Pfeiffer z
Filharmonii Wiedeńskiej.
Bach, Bizet, Dvorak, Smetana, Strauss, Verdi, Wagner… Opera na świeżym
powietrzu podobno (że też nas wtedy nie było!) robiła niezwykłe wrażenie. Dla
wielu miejscowych i przyjezdnych być może to jedyna okazja do obcowania z tak
wysoką sztuką. W zeszłym roku po zachodzie słońca odegrano Carmen i to była prawdziwa bomba!
Ten kawałek balustrady i kolumny są także z wapienia
Idąc po nierównej i krętej głównej uliczce Butuceni mijamy domy trochę podobne do naszych, na oko z lat 70 XX wieku, ale tu i ówdzie uwagę przykuwają zadbane mniej lub bardziej tradycyjne domy z
drewna na wapiennych podmurówkach, malowane na zieleń albo na intensywny błękit. I tu
zaskoczenie, bo w wielu takich chatach działają pensjonaty, niektóre wykończone
luksusowo (w wielu chatach uwijają się robotnicy). Są tu nawet baseny i
sauny!
Jest i basen! Na zewnątrz -5 st., a w środku tak +18!
A właściciel restauracji Resort Butuceni, kilku pensjonatów i animator
tutejszych wydarzeń (m.in. DescOpera) uśmiecha się rozmarzony. – Chcemy, by tu
panował spokój i cisza, by nie gościła tu hałaśliwa muzyka, disco i gwar
samochodów. To ma być miejsce, do którego trafiasz z miasta i o mieście
zapominasz. No, wyjątek to muzyka poważna, klasyczna, opera… Tylko na to jest
tu miejsce – dodaje.
Wnętrze mołdawskiego tradycyjnego domu (fot. Olaf Kuziemka)
Pokazuje nam na dowód wnętrza tradycyjnych domów (nawet w pensjonatach działają tradycyjne piece - schowane w ścianie - ale opalane prądem, by było bezpieczniej) oraz piwnicę pełną przetworów. Takiej ilości weków z ogórkami,
burakami, jabłkami, pomidorami, papryką, pigwą i Bóg wie jeszcze z czym, w
jednym miejscu nie widziałem. – Wszystko organiczne, bez nawozów, bez
chemii – dodaje gospodarz.
Cała piwniczka... przetworów, a nie wina! (fot. Olaf Kuziemka)
A po chwili oddajemy się twórczości kulinarnej - robimy placinty. Placki
skręcane ze zwojów… skręcanych z cieniutkiego i ciągnącego się ciasta
przypominającego nieco (pop wypieczeniu) francuskie z różnym nadzieniem. To
masa z tłuczonych ziemniaków, bryndzy, mielonego mięsa…
Wałkuję! Jeszcze kilka miesięcy po 10 godzin i będę dobry! (fot. Olaf Kuziemka)
Trzeba rozwałkować
ciasto, na blacie z rozlaną oliwą, wielkości piłki tenisowej tak mocno, aż
będzie prześwitujące i elastyczne niczym jelito i stworzy płachtę 50 na 40
cm. Potem zakładamy 4-5 cm (niczym kołnierz) wzdłuż jednego z boków, nakładamy
tam pasmo masy i zawijamy, tworząc długiego i cienkiego węża. A potem „węża”
zawijamy w kółko, na blachę i do piekarnika. Proste. O ile się patrzy na miejscową
kucharkę. Ale po siódmej próbie zaczyna i mi trochę wychodzić.
Potrzebuję jeszcze kilka lat treningu.
A tak wygląda nasza upieczona już placinta!
Potem przychodzi czas na obiad – z placintą, mamałygą i wieprzowiną. Oraz na
wino domowej roboty naszego gospodarza. Jakie są tu grona, nie wiadomo, ale
całość granatowa, nieprzenikniona, niefiltrowana. – My tu pijamy właśnie takie
naturalne, bez chemii, nasze – dodaje gospodarz. Wino jest nieco za chłodne,
ale czuć przyjemną nieco dziką rustykalność, spontaniczność. Ale uwaga! Nie ma
żadnego sztucznego cukru! Wino jest wytrawne jak czysty sok z winogron!
Tradycyjny mołdawski dom - widoczny z tyłu restauracji
Podobne w
charakterze jest Chardonnay podane w karafce – niefiltrowane i zimne, o dziwo
bogate w smaku, ale trzymające się pewnej dyscypliny. I tylko szkoda, że placinty i mamałyga już zjedzone, Chardonnay i wino domowe
wypite… Ale czas „zdobyć” monastyr wydrążony w skale!
Wydrążona w skale kaplica
Spacer po oblodzonych ścieżkach wijących się nad wioską robi wrażenie, ale
jeszcze większe robią drzwi, po przekroczeniu których schodzimy po kilku
stopniach w dół i stajemy w skrytej w półmroku kaplicy oświetlonej światłem
woskowych świec i rozbłyskami witraży za którymi resztka popołudniowego słońca.
Otwieramy następne drzwi i… stop! Za nimi dość wąska skalna półka, a pod nią
kilkadziesiąt metrów przepaści.
Krok w złą stronę i... (fot. Olaf Kuziemka)
Na zdjęciach grozy nie widać, ale gdy tak
przenoszę ciężar z jednej nogi na drugą, stojąc na wyślizganym lodzie, odczuwam
pewien niepokój i mrowienie gdzieś pod stopami. Podobno kiedyś była tu
barierka, ale zdjęto ją, bo szpeciła półkę, no i nikt nie spadł. Była więc
niepotrzebna. Jeszcze spacer do krzyża górującego nad wsią i do małego
kościółka na szczycie góry.
Panoramiczny widok robi wrażenie!
Wokół panuje cisza, przerywana tylko skrzypieniem
śniegu i świstem wiatru w suchych źdźbłach, wystających tu i ówdzie spod
śniegu… Gdy o zmroku nasz busik wytacza się na asfaltową drogę w
stronę Chateau Vartely, czujemy się jak włożeni znów w kocioł cywilizacji
– słychać radio, mołdawskie disco, a pojazd trzęsie się na każdym garbie.
Czy jeszcze kiedyś uda się wrócić do Butuceni?
Latem w Butuceni jest jeszcze piękniej (mat. promocyjne)
